Rites de passage – Protestantse Kerk Nederland

Rites de passage zijn bepaalde rituelen die een verandering in de sociale of seksuele status van een individu markeren. Vaak associëren we rites de passage met religie, hoewel dit niet per definitie zo hoeft te zijn. Andersom hoeven rituelen die christenen uitoefenen niet direct een rite de passage te zijn: zo kan een eerste schooldag op een nieuwe school ook een rite de passage genoemd worden.

De meeste rites de passage helpen een persoon om zijn of haar nieuwe rol in het leven te begrijpen en te accepteren. Daarnaast dienen ze als een teken aan andere mensen dat de persoon behandeld zou moeten worden op nieuwe manieren die passend zijn bij de nieuw verworven status. Protestantse sacramentele rites de passage lopen in bepaalde gevallen op een zekere manier parallel aan het leven van Christus. Ook bieden zij de christen ‘goddelijke assistentie’ om het leven te leiden overeenkomstig dit hogere ideaal.

Binnen de Protestantse Kerk Nederland (PKN) kennen we enkele typische rites de passages, waaronder de doop, het afleggen van belijdenis, heilig avondmaal, het huwelijk en de uitvaart. In principe is de doop een rite de passage die binnen de PKN wordt gehouden als kinderdoop. De ouders van het kind geven dus een jawoord namens hun kind. Ook volwassen binnen de PKN kunnen zichzelf laten dopen; dit is echter alleen zinvol wanneer de persoon als kind zijnde niet gedoopt is of gedoopt is binnen een andere religieuze stroming. De doop van kinderen wordt voorbereid door middel van een zogenaamd ‘doopgesprek’. Tijdens zo’n gesprek komen de ouders van het kind, de predikant en de ouderling van de betreffende dienst samen, om gezamenlijk de betekenis van de doop, de motivatie om het kind te laten dopen, en de gang van zaken tijdens de dienst te bespreken. Over het algemeen zal de ouders gevraagd worden zich voor te bereiden op de doop door middel van het lezen van een boekje (Over De Doop, uitgegeven door de Protestantse Kerk Nederland). Tijdens de doop wordt het voorhoofd van de baby driemaal aangeraakt door de predikant met water. Hierbij wordt de passage ‘Ik doop u in de naam des Vaders (eerste aanraking), en den Zoon (tweede aanraking), en den Heilige Geest (derde aanraking), amen’ uitgesproken. Na het doopsel mag men zich ‘officieel’ een christen noemen, maar is men niet per definitie lid of belijdend lid van de gemeente. De doop ongedaan maken is niet mogelijk: men draagt het stempel dus het gehele leven op het voorhoofd.

Het bevestigen van de keuze van de ouders om hun kind te laten dopen, kan het kind (dan inmiddels volwassene) later doen door het afleggen van een belijdenis. Men ziet dit als een belangrijke stap op de weg van het geloof. Door het afleggen van een belijdenis geeft men te kennen achter de leer van de kerk te staan, en om deze reden de kerk niet te zullen verlaten. Het is het openlijk uitkomen van een individu voor zijn of haar relatie met God, en het openbaren van de wil om verantwoordelijkheid te dragen voor de geloofsgemeenschap op een meer bewuste en intensere manier dan ooit tevoren. Om belijdenis af te leggen binnen de PKN is het verplicht om gedoopt te zijn. Tijdens de ceremonie wordt het ‘formulier voor de Openbare Geloofsbelijdenis’ opgelezen. Dit formulier bevat twee gebeden en een opsomming van punten met betrekking tot de inhoud van de belijdenis. Na deze opsomming van punten heeft het individu de kans publiekelijk ‘ja’ te antwoorden op de vragen. Vanaf dat moment is men belijdend lid van de PKN.

Het heilig avondmaal binnen de PKN wordt gevierd als een laatste herinnering aan het laatste avondmaal van Jezus met zijn discipelen. Binnen de PKN bemerken we de laatste jaren een stijgende trend met betrekking tot het aantreden aan het heilig avondmaal, het wordt namelijk steeds meer gebruikelijk dat belijdende leden per definitie plaatsnemen aan de tafel. Toch is dit in principe niet de bedoeling, en is het heilig avondmaal traditioneel gezien bestemd voor degenen die zich ‘bekeerd’ weten. Bekering is een centraal begrip binnen het Protestantisme. In het kort is dit het proces van wedergeboren worden in geestelijke zin doordat een persoon aangenomen wordt door God. Deze aanname betekent dat een persoon verlost wordt van zijn of haar zonden, en dat men vanaf dat moment een ‘kind van God’ is. Dit betekent weer dat een persoon na de dood de hemel zal mogen betreden. Tijdens het heilig avondmaal mogen degenen die zich geroepen voelen tijdens de dienst naar voren komen en plaatsnemen aan een grote tafel. Vaak wordt de oproep aan de leden van de gemeente meerdere keren gedaan: men heeft dus meerdere keren de kans om zich naar voren te begeven en plaats te nemen aan de tafel. Hierna deelt de predikant resp. brood en wijn uit aan iedereen die plaats heeft genomen aan de tafel. Het brood en de wijn symboliseren het lichaam en het bloed van Jezus. Door deel te nemen aan het avondmaal krijgt met deel aan het leven van Jezus en wordt zijn dood van grote betekenis, namelijk als de weg naar –een leven met- God.

Het huwelijk is binnen het Protestantisme van groot belang. Dit is namelijk de dag waarop man en vrouw zich, als het goed is, voor de rest van hun leven verbinden. Veel christenen zullen trouwen vanuit de kerk: het huwelijk wordt ingezegend door een predikant tijdens een speciale kerkdienst. Tijdens zo’n dienst krijgt men een zogenaamde Bijbeltekst mee, de zogenaamde ‘trouwtekst’. Rondom deze tekst zal de predikant de dienst ook organiseren. Trouwen is belangrijk binnen het Protestantisme omdat men samenleven van de man en vrouw op andere manieren vaak niet accepteert.

Tot slot de uitvaart binnen de Protestantse Kerk Nederland. Wanneer een lid van de gemeente overlijdt, wordt voorafgaand aan de begrafenis een rouwdienst gehouden. Cremeren wijst men over het algemeen af op grond van vermeende Bijbelse redenen. Zo’n rouwdienst verschilt niet veel van reguliere diensten: ook hier staat een tekst centraal, maar dit keer met betrekking tot het leven van de overledene, waar de predikant een preek over houdt. In de regel leidt de predikant de uitvaartdienst vanuit het kerkgebouw, maar op verzoek kan deze dienst vaak ook op een locatie elders worden gehouden.